Çölyak Hastalığı ve Glutensiz Diyet

Çölyak Hastalığı Nedir? Glutensiz Diyet Kimlere Uygulanır?

Uzman Diyetisyen Özge Uçucu / 2021-09-27

Neredeyse birçoğumuz “glutensiz diyet” furyasını en az bir kez duymuşuzdur. Veya marketteyken elimize aldığımız paketli bir ürünün üzerinde büyük harflerle “gluten içermez” ibaresini görmüşüzdür. Bu “gluten” olarak adlandırılan madde çok mu zararlı? Kimler glutensiz diyet uygulamalı veya kimler uygulamamalı? Sağlıklı bir insanın da hayatından gluteni çıkartması gerekir mi? Bu soruların cevaplarını ve “çölyak” hastalığına değindiğim bu blog yazımı sizler için derledim.

Çölyak nedir?

Çölyak hastalığı bağırsaklarda sindirimin oluşmasını sağlayan yapıların bozulmasına neden olan ve bu yüzden de besinlerin emilimini engelleyen alerjik bir sindirim sistemi hastalığı olarak açıklanabilir. Bağırsaklarda oluşan bu hasarın nedeni günümüzde tükettiğimiz buğday, arpa, yulaf ve çavdar gibi pek çok besinin içerisinde bulunan “gluten” adı verilen bir proteindir. Bu yüzden gluten enteropatisi (alerjisi) bulunan hastaların glutenli yiyecekler tüketmemesi gerekir.

Çölyak hastalığı aslında genetik bir hastalıktır, yani kalıtsal yollarla aileden geçen bir hastalık olduğu söylenebilir. Çölyak hastalığı kişide hayatının herhangi bir zamanında meydana gelebilir. Çölyak hastalığı bazen bir ameliyatın, doğumun, gebeliğin, stresin ya da viral enfeksiyonun ardından ortaya çıkabileceği gibi hiçbir nedene bağlı olmadan da gün yüzüne çıkabilir. Hastalık çocuklarda da, ergenlik dönemindeki çocuklarda da, orta yaşlı insanlarda da, yaşlılarda da görülebilir.

Çölyak hastalığına sahip bireyler nelere dikkat etmeli?

Çölyak hastalığı bireyin beslenme rutinini büyük ölçüde değiştirmesi ihtiyacını doğurur. Ancak bu durum kişinin hayatının zorlaşacağı anlamına gelmez. Yalnızca gluten enteropatisi teşhisi konmuş kişinin her şeye ekstra özen göstermesi ve dikkat etmesi gerekir. Bu sebeple çölyak hastalığında beslenme her şeyden daha da önemli olur. Hastaların kesinlikle glutenli yiyecekler tüketmemesi gerekir. Bu nedenle hastalar için bir diyetisyen tarafından özel bir beslenme programı hazırlanmasında fayda vardır. Çünkü glutenli yiyecekler tüketmemek demek kişilerin hoşlanmayacakları yiyecekler yemek zorunda kalacakları anlamına gelmez. Eğer hasta içinde gluten bulunmasın diye beslenmesini tamamen azaltırsa bu zayıflama gibi birtakım sorunları da beraberinde getirebilir. Oysa sağlıklı bir beslenme programı ile istemsiz şekilde zayıflama gibi bir durum yaşanmaz. Eğer çölyak hastalığı bulunan bir kişi kendi sağlığı için fazla kilolarından kurtulmak, şişmanlık ya da obezite sorununu yenmek istiyorsa yine diyetisyen ile hazırlanacak bir zayıflama programı ile hastalığına uygun bir şekilde zayıflama yaşayabilir, şişmanlık ve obezite sorunlarından kurtulabilir.

Çölyak hastalığında beslenme nasıl olmalıdır?

Çölyak hastalığında, beslenme en önemli konudur. Teşhisi konulmuş olan hastalar için, bir beslenme ve diyet uzmanı ile birlikte hastanın vücudunun ihtiyaçlarının ve yaşam tarzının da göz önünde bulundurulduğu bir beslenme programı hazırlanması gerekir. Bu beslenme programı hastanın yaşam tarzı halini almalı ve hasta tüketeceği her besinde bu programa sadık kalmalıdır. Çünkü çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu uygulanacak olan diyet tedavisi olmaktadır. Bu yüzden hastalar hayatları boyunca tüketecekleri besinlere dikkat etmelidir. Eğer hastalara iyi bir diyet programı hazırlanır ise hasta sevdiği ve damak tadına uygun olan yiyeceklerden vazgeçmeden de glutensiz yiyecekler ile dolu bir beslenme alışkanlığına sahip olabilir. Halihazırda dışarıda satılan pek çok glutensiz ürün ile hasta daha önceki beslenme alışkanlıklarına uygun ve lezzetli yiyecekler hazırlayıp tüketebilir.

Çölyak hastalığına sahip bireyler neler tüketmemeli?

Gluten alerjisi yaşamamak için tüketilmemesi gereken besinler arasında içerisinde buğday, arpa, çavdar ve yulaf bulunduran her türlü besin vardır. Bu tip besinlere örnek vermek gerekirse; un, bulgur, makarna, bulgur pilavı, pasta, kraker, şehriye, kuskus, irmik, kurabiye, dondurmanın külahı, ekmek, simit, kek, bisküvi, gofret, hazır salça, çeşitli yemek ve tatlı sosları, tarhana, ketçap, unlu çorbalar ve unla yapılan tatlılar söylenebilir.

Aynı zamanda gluten alerjisi olan kişilerin galeta ununa batırılarak hazırlanmış ya da kızartılmış olan balık ya da tavuk gibi besinleri de tüketmemesi gerekir. Benzer şekilde içerisinde gluten bulunduğu için malt içecekler, bira, votka ve cin de bu kişilerin tüketmemesi gereken içecekler arasındadır. Sirkenin, çikolatanın, pudingin, sakızın, ketçabın ve mayonezin de içerisinde gluten bulunabileceği için çölyak hastalığı bulunan kişilerin bu tip besinleri tüketmemeleri gerekir.

Çölyak hastalığında beslenme zor gibi görünebilir ancak bir beslenme ve diyet uzmanı ile birlikte kişinin yaşam tarzına, vücudunun ihtiyaçlarına ve sevdiği yiyeceklere göre bir beslenme programı hazırlandığı zaman çölyak hastalığı ile yaşamak ve çölyak hastalığında beslenme hiç de zor olmayacaktır.

Ayrıca gluten enteropatisi bulunan hastaların tüketebileceği pek çok glutensiz ürün de üretilmektedir. Bunlar arasında glutensiz un, glutensiz makarna, glutensiz şehriye, glutensiz çikolata, glutensiz kraker, glutensiz kek, glutensiz irmik, glutensiz güllaç, glutensiz tarhana ve glutensiz bisküvi de bulunur. Hastalar dışarıda satılan un ile yapılmış yiyecekleri tüketemeyecekleri için bu glutensiz unları kullanarak o besinleri evlerinde kendileri hazırlayıp tüketebilirler. Aynı zamanda içinde gluten bulundurmayan karabuğday ve glutensiz yulaf da piyasada bulunabilir. Üstelik bu şekilde çok daha sağlıklı yiyecekler hazırlanacağı için obezite veya şişmanlık riskinin de önüne geçilmesi mümkün olabilir.

Çölyak hastaları beslenmeleri konusunda nelere dikkat etmeli?

Hastaların çölyak hastalığı teşhisi konulduğu andan itibaren, çölyak hastalığında beslenme kurallarına uyarak ve glutenli yiyecekler tüketmeden beslenmeleri gerekir.

Hastaların marketlerden satın alacakları besinlerin etiketlerini iyi okumaları gerekir. Eğer üzerinde etiket olmayan bir besin tüketeceklerse özellikle dikkatli olmaları gerekir. Yanlışlıkla gluten içeren bir ürünün tüketilmesi hastada ağır semptomların görülmesine neden olabilir. Benzer şekilde beslenme haricinde içerisinde gluten bulunan ilaçların, şampuanların, kremlerin ya da kozmetik ürünlerin tüketiminde de dikkatli olunmalıdır.

Özellikle hastaların süt, et, sebze, yumurta ve balık gibi doğal besinlerin tüketimine özen göstermesi gerekir.

Besinler pişirileceği ya da hazırlanacağı zaman da o besinlerin hiçbir şekilde içerisinde gluten bulunan besinlere değmemiş olmasına özen gösterilmesi gerekir. Restoran/kafe gibi mekanlarda bu sipariş verirken özellikle dikkat edilmesi gerekir.

İçerisinde buğday olmayan besinler de gluten içerebileceği için hastaların bu besinlerin tüketiminde titiz davranmaları gerekir.

Hastalar içeriği konusunda tam olarak fikir sahibi olmadıkları hiçbir besini tüketmemelidir.

Çölyak hastalığı bulunan kişiler bazen vitamin ve mineralleri ihtiyaçları kadar alamayabilir. Bu yüzden bir uzmandan yardım alarak bu tip vücutlarında eksik olan vitamin ve mineralleri karşılayacak beslenme programları yapmalarında her zaman fayda vardır.

Bloglar